Ҫамрӑксене яла илӗртмелле. Ҫапла калаҫҫӗ юлашки вӑхӑтра влаҫри ҫынсем. Яш-хӗр диплом илсен яла таврӑнтӑр, унта тӗплентӗр тесе майсем туса памалли пирки час-часах сӑмах хускатаҫҫӗ.
Илсе кӑтартам хамӑр яла. Ӑҫта ӗҫлемелле ҫамрӑксен? Фермӑра-и? Ялти ферма тахҫанах ишӗлсе аннӑ. Унччен унта ӗнесем, вӑкӑрсем тытатчӗҫ. Халӗ вите таврашӗ арканса пӗтнӗ. Кӳршӗ ялта ферма пур-ха. Вӑл йӗркеллех ӗҫлет. Анчах унта пурте вырнаҫаймаҫҫӗ. Ҫамрӑксен шкулта ӗҫлемелле-и? Ялта 9 класлӑ шкул та тахҫанах хупӑннӑ. Ара, ачасем сахалланчӗҫ, шкул алӑкӗ уҫӑлма пӑрахрӗ.
Ялта – пӗр лавкка. Унта ӗҫе кӗреймӗн, сутуҫӑсем пур. Клубра та ваканси ҫук. Унччен тирпейлӳҫӗ, клуб ӗҫченӗн, кочегарӑн вакансийӗсем пулнӑ. Халӗ ку тивӗҫсене пӗр ҫын пурнӑҫлать. Вулавӑш та пурччӗ. Шел, вӑл хӑҫан ӗҫлеме пӑрахнине хальхи ӑру астумасть те.
Тата ӑҫта ӗҫлеме пулать-ши? Ялта урӑх организаци-предприяти ҫук. Район центрне ӗҫе ҫӳреме пулать-ха, анчах мӗнле? Ял ҫывӑхне килекен автобус тахҫанах ҫӳреме пӑрахнӑ. Райцентра ҫитес килсен пӗр автобусран ансан теприне кӗтме тивет.
Пӗлтӗрхи чӳке уйӑхӗнче Пӑрачкав районӗнчи Напольное ялӗнче Африка мурӗ тупса палӑртрӗҫ. Выльӑх чирӗ ҫиеле тухнӑ хыҫҫӑн унта карантин тесе те йышӑнчӗҫ. Ялтан 15 километрта вырнаҫнӑ ялсенче сыснасене йӑлт тӗп турӗҫ.
Африка мурӗ енӗпе Чӑваш Ен те чылай вӑхӑт ӑнӑҫсӑр регион шутланчӗ. Тинех республикӑра ку статуса ылмаштарнине эпир маларах пӗлтернӗччӗ-ха. Апла пулин те виҫӗ районта: Улатӑрта, Йӗпреҫре тата Пӑрачкавра, ҫавӑн пекех Улатӑр хулинче лару-тӑрӑва малашне те сӑнаса тӑрӗҫ.
Следовательсем тата суд палӑртнӑ тӑрӑх, Напольное ялӗнчи ветеринари участокӗн заведующийӗ Африка мурӗ пуҫланнине пуринчен те пытарма тӑрӑшнӑ. Ҫавӑншӑн ӑна пуҫиле майпа айӑпласа 50 пин тенкӗлӗх штрафлама йышӑннӑ. Чӑваш Енри суд приставӗсем халӗ ҫав суммӑна шыраса илнӗ.
Чӑваш Ен сыснасен Африка мурне пула чылай вӑхӑт ӑнӑҫсӑр регион шутланчӗ. Халӗ тинех республикӑра ку статуса ылмаштарнӑ. Ҫапла тума Россельхознадзорӑн управленийӗ йышӑннӑ. Апла пулин те виҫӗ районта: Улатӑрта, Йӗпреҫре тата Пӑрачкавра, ҫавӑн пекех Улатӑр хулинче лару-тӑрӑва малашне те сӑнаса тӑрӗҫ.
Статуса ылмаштарни пирӗн тӑрӑхри аш-пӑша ют регионсене ӑсатма тата унтан хамӑра кирлине кӳрсе килме май парать.
Маларах пирӗн республикӑра Африка мурне пула карантин тесе йышӑннӑччӗ. Кӑрлач уйӑхӗн 25-мӗшӗнчен ӑна пӗтернӗччӗ. Карантина официаллӑ майпа пӑрахӑҫланӑ пулсан та ун чухне утӑ уйӑхӗн 25-мӗшӗччен сыснасене тата унӑн ашне республика тулашне илсе тухма, пӗрремӗш тата иккӗмӗш зонӑсенче сысна сутма, ку зонӑсенчен ҫак выльӑха туянма юрамасть тесе пӗлтернӗччӗ.
Халӗ ялта ӗлӗкхи пек выльӑх-чӗрлӗх йышлӑ усрамаҫҫӗ. Ҫавна май улӑх-ҫаранпа курӑк вӑйлӑ ешӗрет, этем ҫӳллӗшех ӳсет. Хӑть ҫавапа кайса ҫул. Темиҫе ҫул каялла ун пек пулман. Астӑватӑп-ха: анне ӗнене кӑкарма ир-ирех, 4 сехетре, тухса каятчӗ. Кӑштах каярах юлсан ӗне кӑкарма вырӑн юлмастчӗ. Каярахпа ялта касу яма пуҫларӗҫ. Кун хыҫҫӑн уй кӑштах пушанчӗ. Асанне пурӑнакан урамра вара 1 ҫын ҫеҫ ӗне усрать. Ҫавӑнпа вӗсем патӗнчи уя тухса утӑ ҫулма пулать. Тепӗр тесен, асаннесен урамӗнче ҫын та юлмарӗ. Вӑй питтисем те, ватӑ ҫынсем те самай вилчӗҫ. Урамра — 11 кил. Вӗсенчен виҫҫӗшӗнче ҫеҫ ҫын пурӑнать.
Выльӑх-чӗрлӗх сахал усранӑран уйсем ҫум курӑкпа тулма пуҫларӗҫ. Юлашки вӑхӑтра пур ҫӗрте те тенӗ пекех наркӑмӑшлӑ пултӑран ӳсет. Этемрен те ҫӳллӗскер питӗ вӑйлӑ ашкӑрать: такам вӑррине сапса хӑварнӑ тейӗн. Ку ӳсен-тӑран питӗ хӑвӑрт сарӑлать. Унран пин-пин вӑрӑ тӑкӑнать. Темиҫе ҫул каялла ҫак наркӑмӑшлӑ курӑк пирӗн анкарти хыҫӗнче пачах ҫукчӗ. Ӑҫтан тупӑнчӗ вӑл? Темиҫе ҫулта вӑл таҫта ҫитиех сарӑлчӗ.
Хӑй вӑхӑтӗнче ӑна Раҫҫее ют ҫӗршывран илсе килнӗ.
Ӑслӑлӑх кӗнекисен йышӗ ҫӗнӗ кӑларӑмпа пуянланчӗ — Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ «Волжское крестьянство во второй половине XIX–начале XX века: этюды по истории и этнологии» (чӑв. XIX иккӗмӗш ҫуррипе XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнчи Атӑлҫи тӑрӑхӗн хресченӗсем: истори тата этнологи этючӗсем) ятлине кун ҫути панӑ. 312 страницӑллӑ кӗнекере автор — Геннадий Алексеевич Николаев — хресченсен пурнӑҫӗн тӗрлӗ енӗсене ҫутатса панӑ. Ку кӑларӑм историксемшӗн, халӑхсене тӗпчекенсемшӗн, студентсемшӗн тата ыттисемшӗн кӑсӑклӑ пулма тивӗҫ.
Николаев Геннадий Алексеевич — истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӑслӑлӑхпа аталану енӗпе директор ҫумӗ вырӑнне йышӑнать. 1956 ҫулхи ҫӗртмен 28-мӗшӗнче Тӑвай районӗнчи Нӳшкасси ялӗнче ҫуралнӑ. 1983 ҫулта Чӑваш патшалӑх университетӗнче аслӑ пӗлӳ илнӗ. 1994 ҫулта кандидат диссертацине хӳтӗленӗ. Геннадий Алексеевич 100 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗн авторӗ.
Улатӑр районӗнчи хуҫалӑхсенче кӗрхисене юр ҫийӗнех апатлантараҫҫӗ. Пуш уйӑхӗн 10-мӗшӗ тӗлне ку ӗҫе «Новь» тулли мар яваплӑ хуҫалӑхра тата Н.Н. Назарова хресчен-фермер хуҫалӑхӗнче пуҫӑннӑ.
Кӗрхисене апатлантарма тытӑннине Улатӑр район администрацийӗ иртнӗ эрнере пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗрхи тулла 450 гектар ҫинче апатлантармалла.
Удобрени тенӗрен, улатӑрсем иртнӗ эрнерех ӑна ҫине тӑрса туяннӑ: пурӗ 474 тонна кӳрсе килнӗ. Ҫав шутран пысӑк пайӗ — аммиак селитри.
Вӑрлӑх хатӗрлессипе те хуҫалӑхсем малалла ӗҫлеҫҫӗ. пуш уйӑхӗн пуҫламӑшӗ тӗлне 2803 тонна вӑрлӑх хатӗрленӗ, кондицилли ҫав шутран — 60 процент. Кондицие ларса пӗтменнине ака валли хатӗрлеҫҫӗ: алаҫҫӗ, тасатаҫҫӗ.
Вӑрнар районӗнчи ял хуҫалӑх предприятийӗсем тата хресчен-фермер хуҫалӑхӗсем машинӑпа трактор паркне ҫӗнетес енӗпе ҫанӑ тавӑрса ӗҫлеҫҫӗ. Пӗлтӗр район автопаркӗ 28 техникӑпа пуянланнӑ. Пӗтӗмпе 60 миллион тенкӗлӗх туяннӑ.
Кӑҫал вӑрнарсем ял хуҫалӑх техникине 10 миллион та 195 пин тенкӗлӗх илнӗ. К.Маркс ячӗллӗ ЯХПК АКМ-9 кормораздатчик туяннӑ. «Янгорчино» ЯХПК культиватор тата кормодробилка илнӗ. «Победа» ЯХПК тата «Броневик» ЯХПК та парка ҫӗнӗ техникӑпа пуянлатнӑ.
Нумаях пулмасть «Мураты» ЯХПК ҫӗнӗ трактор туяннӑ. Джон-Дир 6150 М трактора вӗсем хӑйсен укҫипе илнӗ. Уншӑн ЯХПК 6 миллион та 322 пин тенкӗ кӑларса хунӑ. Ҫӗнӗ трактор акана кӗҫех тухӗ.
«Мураты» ЯХПК аталансах пырать. Унӑн ертӳҫи Геннадий Спиридонов палӑртнӑ тӑрӑх, ҫӗнӗ техника ӗҫе хӑвӑртрах пурнӑҫлама пулӑшать.
Ӗлӗк ҫичӗ юта тухса кайса ҫерем ватса тыр-пул акса ӳстернӗ. Халӗ хамӑр тӑрӑхрах ҫӗр ҫителӗклӗ. Ӗҫлеме ӳркенмелле мар ҫеҫ. Пӗлтӗр, ав, 97,2 пин гектар ҫӗре пусӑ ҫаврӑнӑшне кӗртменнине тупса палӑртнӑ. Ҫав шутран 27,3 пинне ҫеҫ тивӗҫлипе усӑ курнӑ. Ытти ҫинче акса-лартма мӗн кансӗрлет? Ку ыйтӑва Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев паян республикӑри муниципалитетсен ертӳҫисемпе ирттернӗ канашлура хускатнӑ.
«Ҫӗр – халӑх пуянлӑхӗ, вӑл ӗҫлеме тивӗҫ. Пушӑ выртакан лаптӑка пусӑ ҫаврӑнӑшне кӗртме паян нимӗн те кансӗрлемест», — ҫирӗппӗнех асӑрхаттарнӑ Михаил Игнатьев Элтепер.
Усӑ курман ҫӗре вӗсен хуҫисенчен туртса илме саккун ирӗк парать. Ун пек тӗслӗхсем Элӗк, Муркаш районӗсенче пулнӑ. Ҫӗре ӗҫлес кӑмӑллисене памалла. Ҫак шухӑша палӑртнӑ Михаил Васильевич.
| ПУШ | 05 |
Нарӑсӑн 27-мӗшпе пуш уйӑхӗн 4-мӗш кунӗсенче Чӑваш халӑх сайтӗнче ҫак хыпарсем тухрӗҫ (яланхи пекех вӗсене чи нумай пӑхни тӑрӑх вырнаҫтарнӑ):
• Алексей Шадриков юрӑҫа тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ ята пани пирки хыпарларӑмӑр;
• Мускаври чӑвашсен автономипе 2013 ҫулта мӗнле пӑтӑрмах пулса иртни ҫинчен каласа патӑмӑр;
• Хурлӑхлӑ хыпар та пулчӗ — Мускавра иккен ҫав тӑрӑха ӗҫ шыраса кайнӑ тепӗр чӑвашӑн пурнӑҫӗ татӑлнӑ;
• Студенткӑна заняти вӑхӑтӗнчех мӗн сӑлтава пула полици тытса кайни пирки пӗлме пултартӑр;
• Суту-илӳ министрӗн хӑш ҫумне ӗҫрен кӑларса янине пӗлтертӗмӗр;
• Георгий Егоров Шупашкар районне хӑш вӑхӑтран ертсе пыма пӑрахнине каласа патӑмӑр;
• Тутарти усламҫӑсем пирӗн тӑрӑхри чӑх-чӗп хапрӑкне мӗн сӑлтава пула тиркени пирки хыпарларӑмӑр;
• Тутлӑ апат пӗҫерекенсем валли мӗнле ҫӗнӗ кӗнеке тухни ҫинчен систертӗмӗр;
• Ҫамрӑксен театрӗнче тата кам тава тивӗҫлӗ артист ята тивӗҫни пирки пӗлтертӗмӗр;
• Тӳре-шаран ӗҫ укҫин виҫи пирки те хыпарларӑмӑр (ӳсни е чакни пирки — хыпарта пӗлме пулать).
Маларах Чӑваш халӑх сайчӗ Шупашкар районӗнчи «Чувашский бройлер» (чӑв. Чӑваш бройлерӗ) чӑх-чӗп хапрӑкне Тутарстанри «Агросила» агрохолдинг туянассине пӗлтернӗччӗ. Анчах халӗ ку сӑмах тӳрре килменни палӑрнӑ. «Правда ПФО» интернет-хаҫатра ӗнер ҫырнӑ тӑрӑх, «Агросила» халь «Чувашский бройлер» обществӑна туянма палӑртмасть. «Унта право енчен йывӑр лару-тӑру», — тенӗ «Агросилӑн» nӗg директорӗ Светлана Барсукова Хусанти «БИЗНЕС Online» кӑларӑма.
Ҫав вӑхӑтрах тутарсем Владимир Ермолаевӑн «Юрма» агрохолдингне туянас процедура малалла пырать. Ҫак ӗҫе пуш уйӑхӗн ҫурринче вӗҫлесшӗн. «Агроинвестор» портал пӗлтернӗ тӑрӑх, Шупашкар районӗнчи «Юрма» «Агросилӑна» 8 миллиард тенке кайса ларма пултарать.
+0.3 °C